Dokładnie 20 lat Zgromadzenie Narodowe uchwaliło polską Konstytucję. Wówczas na polskiej scenie politycznej rządziła koalicja SLD-PSL a w Belwederze zasiadał prezydent Aleksander Kwaśniewski.
2 kwietnia 1997 r. tuż przed godziną 17 odbyło się głosowanie nad przyjęciem tekstu ustawy zasadniczej. Wcześniej przez kilka godzin przyjmowano poprawki. Ostatecznie 451 członków Zgromadzenia Narodowego głosowało za przyjęciem tego aktu ustrojowego, 40 było przeciw a 6 się wstrzymało. Tym samym osiągnięto większość 2/3 głosów, która wynosiła 332 głosy.
Tuż po zakończeniu głosowania, głos zabrał prezydent – Wysokie Zgromadzenie Narodowe! Szanowni Państwo! Polsce potrzebna jest konstytucja. Taka konstytucja, która jest dziełem kompromisu elit politycznych, której normy i wartości akceptowane są przez naród. Konstytucja jest tyle warta, ile znajduje się w niej sprawdzalnych i wykonalnych norm prawnych. Ważne jest zwłaszcza, aby przez lata, przez dziesięciolecia pozostała ona bliska człowiekowi. Jestem przekonany, że tak właśnie jest z konstytucją uchwaloną dziś przez Zgromadzenie Narodowe. Dzięki niej gwarantujemy uniwersalne wartości demokratycznego państwa prawnego. Gwarantujemy ład prawny oraz skuteczny, a zarazem demokratyczny sposób sprawowania władzy. Utrwalamy zasadę równowagi władz. Umacniamy niezawisłość sądów i niezależność sędziów. – powiedział tuż po uchwaleniu Konstytucji prezydent Aleksander Kwaśniewski.
Charakterystyczne dla blisko 5-letnich prac nad Konstytucją było osiągniecie kompromisu na kilku płaszczyznach: relacje kościoła z państwem, pogodzenie sfery socjalnej z wolnym rynkiem oraz zakres władzy prezydenckiej. – Efektem porozumienia pomimo podziałów jest wstęp do ustawy zasadniczej. Godzi on polską narodową tradycję z wyzwaniami współczesności. Znalazły się w nim wartości i ideały bliskie całemu narodowi. Jest Bóg pojmowany jako źródło istoty człowieczeństwa. Jest szacunek dla ludzi, którzy nie wierzą w Boga, lecz tak samo sedno życia ludzkiego pojmują. Jest odwołanie się do tysiącletniej tradycji naszego narodu i państwowości polskiej. Nie przeceniam znaczenia tej preambuły, ale nie mam wątpliwości, że każdy Polak znajdzie w niej to, co najlepsze, co niezbędne dla wspólnego pojmowania obywatelskości, co określa naszą wrażliwość wobec ojczyzny. Obszarem konstytucyjnego kompromisu stały się problemy światopoglądowe. Stosunki między państwem a kościołami, zwłaszcza Kościołem katolickim, ochrona życia ludzkiego, neutralność władz publicznych, prawo do milczenia w sprawach wyznaniowych to ważne kroki na drodze narodowego porozumienia. Postępy na tej drodze odmierzać będzie praktyka, tolerancja i szacunek, jaki będziemy sobie wzajemnie okazywali. – dodał ówczesny prezydent.
25 maja odbyło się referendum, w którym Polacy przyjęli Konstytucję. Frekwencja wyniosła tylko 42,86 proc. (12 139 790 osób). Za przyjęciem nowych zasad ustroju opowiedziało się 53,45% (6 398 316 głosów) a przeciw 46,55% (5 571 439 głosów). W województwie legnickim poparcie dla nowej ustawy zasadniczej wyraziło 61,76% głosujących, którzy oddali ważny głos. Frekwencja wynosiła 41,27%.
Konstytucja weszła w życie 17 października 1997 roku. Wtedy przestały obowiązywać ostatnie artykuły Konstytucji z 22 lipca 1952 uchwalonej za czasów Bieruta z odręcznymi notatkami… Józefa Stalina. Jednym z fundamentów dla nowej ustawy zasadniczej stała się zasada wprowadzona do tekstu Konstytucji Bieruta w grudniu 1989 r. „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Trybunał Konstytucyjny, w czasach sprzed wejścia w życie Konstytucji III RP a także po jej wejściu, wielokrotnie wywodził wiele zasad konstytucyjnych z obecnego art. 2 ustawy zasadniczej (dawnej „jedynki”). Między innymi zasadę niedziałania prawa wstecz, zasadę ochrony praw słusznie nabytych, zasadę stosowania odpowiedniego vacatio legis czy ochronę życia poczętego. Poza zasadą demokratycznego państwa prawnego, głównymi zasadami ustrojowymi są: zasada poszanowania godności człowieka, zasada suwerenności Narodu, zasada legalizmu, zasada podziału władz, zasada społeczeństwa obywatelskiego, zasada decentralizacji władzy i samorządu terytorialnego, zasada społecznej gospodarki wolnorynkowej. Ważne są również często zapominane deklaracje programowe dotyczące zrównoważonego rozwoju czy zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych obywateli, w tym zapobiegania bezdomności.
Poza określeniem godności człowieka jako przyrodzonej, niezbywalnej, nienaruszalnej stanowiącej źródło wolności i praw człowieka i obywatela, zasady ogólne określają równość obywateli wobec prawa, równość kobiet i mężczyzn, wolność człowieka i zasady na jakich można ją ograniczyć, prawa mniejszości narodowych i etnicznych, opiekę ze strony RP obywatela polskiego podczas pobytu za granicą oraz zagwarantowanie praw i wolności wynikających z Konstytucji każdemu kto znajduje się pod władzą polskiego państwa. Konstytucja to także między innymi: prawo do prywatności, wolność sumienia i wyznania, zakaz cenzury, zakaz stosowania tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do ochrony życia, prawa do składania petycji, prawo obywatela do uzyskania dostępu do informacji publicznej, prawo do emerytury i renty, prawo złożenia skargi konstytucyjnej każdemu czyje prawa zostały naruszone (na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach), prawo do nauki, co najmniej dwuinstancyjny sprawiedliwy i rzetelny proces sądowy, wynagrodzenie szkody wyrządzonej przez państwo.
Od czasu wejścia w życie Konstytucji III RP dwa razy dokonano zmiany poszczególnych artykułów (w 2006 r. przepisy odnośnie ekstradycji polskiego obywatela oraz w 2009 r. pozbawienie biernego prawa wyborczego osób skazanych prawomocnym wyrokiem sądowym).
Konstytucja od lat jest przez cześć środowisk mocno krytykowana. Jej słabość pokazał kryzys związany ze sporem na linii Sejm i Rząd – Trybunał Konstytucyjny. Za siłę uważa się to, że przekazanie władzy po dramatycznym wypadku z 10 kwietnia 2010 r. odbyło się w sposób, który nie spowodował paraliżu państwa. Mimo wielu wad jest najdłużej obowiązującą ustawą zasadniczą jaka funkcjonowała w wolnej Polsce. Konstytucja III obowiązywała tylko 14 miesięcy (Sejm grodzieński 23 listopada 1973 uznał Sejm Czteroletni za niebyły, co skutkowało uchyleniem wszystkim aktów prawnych wówczas przyjętych) a Konstytucja marcowa (1921 r.) wraz z nowelą sierpniową z 1926 r. obowiązywała do 1935 r. Spory mogą dotyczyć Konstytucji kwietniowej, która obowiązywała od 1935, ale w zasadzie ciężko określić do kiedy. W oparciu o nią działał do 1990 r. polski rząd na uchodźstwie.
Partia Prawo i Sprawiedliwość w 2010 roku opublikowała swój projekt nowej Konstytucji. PiS jednak nigdy nie zgłosił projekt zmiany Konstytucji związanego z tym projektem a po latach nazwał to ćwiczeniem intelektualnym. Warto wspomnieć, że projektu zmiany Konstytucji nie dotyczy Obywatelska Inicjatywa Ustawodawcza (która obejmuje prawie każdą inną ustawę – projekt ustawy może zgłosić grupa minimum 100 000 wyborców). Zgłosić projekt może wyłącznie grupa co najmniej 1/5 posłów (92 osoby), Senat oraz Prezydent. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Czy Konstytucja doczeka się nowelizacji? Czego potrzeba aby Polacy w większym stopniu utożsamiali się z Konstytucją?