25 maja 2017 r. odbyło się pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja miała wprowadzić obywatelską inicjatywę uchwałodawczą w każdej gminie, w każdym powiecie i w każdym województwie. Projekt posłów Nowoczesnej został jednak odrzucony.
Za odrzuceniem głosowało 227 posłów (223 PiS, 3 posłów Wolnych i Solidarnych i 1 poseł niezrzeszony), przeciw odrzuceniu 209 (131 posłów PO, 31 posłów Kukiz15, 24 Nowoczesnej, 14 PSL, 3 niezrzeszonych, 3 Unii Europejskich Demokratów i 3 Republikanów). Nikt się nie wstrzymał.
W myśl projektu ustawy stanowiącego druk 1500, uprawnionymi do przedłożenia projektu uchwały byłaby grupa mieszkańców gminy, powiatu, województwa mających prawo wybierania radnych do rady bądź sejmiku. Projekt musiałby być złożony przez:
- 100 osób dla gmin poniżej 5 000 mieszkańców,
- 200 osób dla gmin poniżej 20 000 mieszkańców,
- 300 osób dla pozostałych gmin,
- 500 osób dla powiatów i miast na prawach powiatu (poza miastami-siedzibami wojewodów lub władz samorządowych województwa),
- 1 000 osób dla województw i miast siedzib wojewodów lub władz samorządowych województwa.
Ustawa miała także wprowadzać przepisy karne, których celem miałaby być ochrona osób korzystających z tego prawa:
„Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem przeszkadza w wykonywaniu inicjatywy uchwałodawczej przez mieszkańców gminy albo przez nadużycie stosunku zależności wywiera wpływ na jej wykonywanie – podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”
Ponadto rozpatrzenie projektu uchwały przez radę gminy miało następować w terminie 3 miesięcy od daty wniesienia projektu uchwały do przewodniczącego rady gminy. W przypadku braków formalnych rada miałaby podjąć uchwałę w przedmiocie odmowy przyjęcia zawiadomienia wraz z załączonym projektem.
– Dzięki obywatelskiej inicjatywie uchwałodawczej mieszkańcy gmin, powiatów oraz województw zyskają kolejny, tym razem bezpośredni, instrument wpływania na działalność lokalnej władzy, na rozstrzyganie istotnych problemów lokalnej wspólnoty. – uzasadniali projektodawcy. – Projekt będzie miał bardzo pozytywne skutki społeczne, gdyż spowoduje zwiększenie aktywności obywateli w zakresie spraw wpływających na życie mieszkańców gminy, powiatu oraz województwa. Dzięki inicjatywie uchwałodawczej mieszkańcy tych jednostek będą mogli przedstawiać swojemu samorządowi projekty uchwał dotyczących ich spraw, problemów i postulatów, którymi rady gmin, powiatów oraz sejmiki samorządowe muszą się zająć. W zakresie skutków gospodarczych wdrożenie projektu także będzie miało pozytywne znaczenie, gdyż dzięki możliwości zgłaszania inicjatyw uchwałodawczych w wielu przypadkach publiczne środki będą lepiej wykorzystywane., co też przełoży się na lepsze wykorzystanie tych środków (skutki finansowe). Wreszcie należy dodać, że uchwalenie projektu ustawy uzupełni lukę w przepisach prawa, która w obecnym stanie prawnym uniemożliwia obywatelom zgłaszanie projektów uchwał regulujących w inny sposób funkcjonowanie gminy, powiatu, czy województwa oraz życie mieszkańców tych jednostek. – dodają.
Obywatelska Inicjatywa Uchwałodawcza obowiązuje w gminie Świerzawa i w mieście Złotoryja. W Złotoryi prawo złożenia projektu uchwały ma 66 osób a w gminie Świerzawa 100 osób.