Dziś Prezydent RP podpisał ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 130). Ustawa została dzisiaj ogłoszona i wejdzie w życie 31 stycznia. Przybliżymy szereg zmian, które zwiększą wpływ obywateli i radnych na sprawowanie władzy. Zmian w kodeksie wyborczym (wprowadzonym na mocy tej ustawy) tym razem nie omówimy.
Wraz z nową kadencją wejdą w życie następujące zmiany w gminach, powiatach i województwach:
- obywatelska inicjatywa uchwałodawcza w każdej gminie, w każdym powiecie i w każdym województwie.
- instytucja wotum zaufania i raporty o stanie gminy, powiatu, województwa
- regulacja ustawowa interpelacji i zapytań
- uprawnienia kontrolne radnego
- uprawnienia przewodniczącego rady do wydawania poleceń służbowym pracownikom wykonującym zadania organizacyjne, prawne oraz inne zadania związane z funkcjonowaniem rady powiatu, komisji i radnych
- określenie liczby radnych, która może utworzyć klub radnych
- powołanie komisji skarg, wniosków i petycji powoływanej na analogicznych zasadach jak komisja rewizyjna
- klub radnych będzie miał prawo umieszczenia w porządku obrad sesji jednego projektu uchwały, który zgłosi na co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem sesji
- utrwalanie i transmisja sesji rad wraz z upublicznieniem ich w BIP
- głosowania będą się odbywały za pomocą specjalnych urządzeń a imienne wykazy głosowań będą publikowane w BIP
- wydłużenie kadencji organów gminy do 5 lat
- budżety obywatelskie, które będą obowiązkowe w miastach na prawach powiatu i w każdym powiecie. Rada gminy w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie będzie mogła usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego.
Na początku tego cyklu omówię pierwszą ze zmian.
Obywatelska inicjatywa uchwałodawcza w każdej gminie, w każdym powiecie i w każdym województwie.
Dotąd obywatele mogli składać projekty uchwał tylko do organów stanowiących samorządów, które na to pozwoliły w swoim statutach. Przykładem takiej gminy jest Miasto Złotoryja, które na mocy nowelizacji statutu z dnia 26 lutego 2015 r. ustanowiło to prawo dla co najmniej 0,5% uprawnionych do głosowania w wyborach do Rady Miejskiej w Złotoryi – dziś ok. 65 wyborców. Wraz z wejściem w życie nowych przepisów ustawy, wspomniane przepisy statutu stracą ważność.
Od nowej kadencji w każdym samorządzie w Polsce będzie istniała tego typu możliwość.
Grupa mieszkańców, która będzie uprawniona do złożenia projektu uchwały będzie musiała posiadać czynne prawa wyborcze do tego organu stanowiącego.
Jej liczebność będzie uzależniona od wielkości samorządów:
- dla projektu uchwały kierowanego do rady gminy:
- w gminie do 5000 mieszkańców – co najmniej 100 osób;
- w gminie do 20 000 mieszkańców – co najmniej 200 osób;
- w gminie powyżej 20 000 mieszkańców – co najmniej 300 osób.
- dla projektu uchwały kierowanego do rady powiatu:
- w powiecie do 100 000 mieszkańców – co najmniej 300 osób;
- w powiecie powyżej 100 000 mieszkańców – co najmniej 500 osób.
- dla projektu uchwały kierowanego do sejmiku województwa – co najmniej 1000 osób.
Co ważne projekt uchwały zgłoszony przez mieszkańców będzie musiał stać się przedmiotem obrad rady powiatu na najbliższej sesji po złożeniu projektu. Nie będzie to jednak mogło nastąpić później niż po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia projektu.
Projekty będą przedkładane poprzez Komitety inicjatywy uchwałodawczej, które będą miały prawo wskazywać osoby uprawnione do reprezentowania komitetu podczas prac rady. Zasady ich tworzenia określi uchwała.
Rada (zgodnie z art. 41a ust. 5 u.s.g., art. 42a ust. 5 u.s.p., art. 89 ust. 5 u.s.w.) będzie zobligowana do podjęcia uchwały, która określi:
- szczegółowe zasady wnoszenia inicjatyw obywatelskich,
- zasady tworzenia komitetów inicjatyw uchwałodawczych,
- zasady promocji obywatelskich inicjatyw uchwałodawczych,
- formalne wymogi jakim muszą odpowiadać składane projekty, z zastrzeżeniem przepisów ustawy.
Tak w prawie, a jak będzie w praktyce?
Jak pokazuje życie, organy stanowiące JST, mimo obowiązku stanowienia konkretnych uchwał nadającej prawa mieszkańcom, podejmują je niekiedy dopiero po kilku latach pozostając w bezczynności prawotwórczej. Przykładem tego typu uchwały jest uchwała w sprawie trybu i szczegółowych kryteriów oceny wniosków o realizację zadań publicznych w ramach inicjatywy lokalnej. Brak tej uchwały blokuje w wielu samorządach obywateli, którzy chcą skorzystać z inicjatyw lokalnych. Np. w Złotoryi taka uchwała została uchwalona dopiero w zeszłym roku (mimo, że obowiązek był już od 2010 roku) a w powiecie złotoryjskim nadal jej nie ma.
Propozycja dla wszystkich, którym zależy na wejściu w życie tego prawa wraz z wejściem w życie przepisu ustawy
Z tego też powodu przygotowałem wzory projektów uchwał dla powiatu złotoryjskiego i Rady Miejskiej w Złotoryi. Czytelnikom proponuję zgłaszanie propozycji w komentarzach i zamierzam je przedłożyć (wraz z ewentualnymi chętnymi) w formie petycji jeszcze w tej kadencji obydwu rad. Chodzi o to aby taka możliwość istniała już od pierwszych dni działania nowych rad.
Czy tego typu uchwałę można podjąć już w tej kadencji?
Mimo, że nie ma szans aby podstawa prawna wydania tego typu uchwały weszła już w tej kadencji Rady, nie ma żadnych przeszkód aby w tej kadencji takie przepisy ustanowić.
Zgodnie z art. 6. Ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz.1523):
„Akty normatywne wydawane na podstawie ustaw można ogłaszać w okresie od dnia ogłoszenia danej ustawy, a przed dniem jej wejścia w życie; akt taki nie może wejść w życie wcześniej niż ustawa.”
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 283) w § 128 stanowi (przepisy dot. rozporządzeń stosuje się do uchwały rady):
„1. Rozporządzenie można wydać po dniu ogłoszenia ustawy, w której jest zamieszczony przepis upoważniający do jego wydania, a przed dniem wejścia w życie tej ustawy.
2. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, termin wejścia w życie rozporządzenia wyznacza się na dzień nie wcześniejszy niż dzień wejścia w życie ustawy upoważniającej do wydania tego rozporządzenia.”
Jakiego typu projekty uchwał będą mogli zgłaszać mieszkańcy?
Mieszkańcy będą mogli składać niemal wszystkie projekty uchwał poza tymi, w których podstawie prawnej ustawodawca zastrzegł wyłączną możliwość ich składania przez organ wykonawczy, czyli m.in.:
- uchwałą budżetową,
- uchwałą zmieniającą budżet,
- uchwałami w sprawie wieloletniej prognozy finansowej,
- uchwałą ustanawiającą strefę płatnego parkowania,
- uchwałą w sprawie powołania i odwołania skarbnika
- uchwała w sprawie powierzenia reprezentowania gminy w zgromadzeniu związku międzygminnego radnemu lub zastępcy wójta/burmistrza
- uchwała o prowizorium budżetowym
Rodzaje uchwał podejmowane przez Radę Miejską w Złotoryi można znaleźć tu a przybliżoną listę aktów prawa miejscowego, które mogą nadal obowiązywać tu.
WZORY PROJEKTÓW UCHWAŁ W SPRAWIE OBYWATELSKIEJ INICJATYWY UCHWAŁODAWCZEJ
Zobacz również:
Archiwalne rejestry uchwał Rady Miejskiej w Złotoryi z lat 1990-2006