Gminy mają prawo tworzyć sołectwa (tylko na terenach wiejskich), osiedla oraz dzielnice. Decyzje w nich podejmują albo wszyscy mieszkańcy danego obszaru gminy albo ich przedstawiciele wybrani w specjalnie zorganizowanych wyborach. „Osiedle Kopacz” czy „Osiedle Nad Zalewem” to nie określenia języka potocznego. U progu tworzenia się polskiego samorządu, w latach 90-tych, w Złotoryi funkcjonowały cztery osiedla.
Utworzenie osiedli
W czasach kiedy miasto Złotoryja i gmina Złotoryja stanowiły jedność powołano na terenie miasta 4 osiedla. Również na terenach wiejskich powołane zostały 2 osiedla i 18 sołectw. Zostały one utworzone na mocy uchwały Rady Miasta i Gminy Złotoryja podjętej 28 listopada 1990 r. Tego samego dnia zarządzono wybory do jednostek pomocniczych.
Działalność po podziale gminy
Okazuje się, że po podziale gminy na Gminę Złotoryja (gmina tzw. obwarzankowa) i Gminę Miejską Złotoryja (miasto), który to podział nastąpił 1 stycznia 1992 r., osiedla kontynuowały nadal swoją działalność.
I tak 6 maja 1993 r. Rada Miejska w Złotoryi nadała statuty osiedlom mieszkalnym, z kolei 16 marca 1995 r. zmieniono statutu osiedla nr 1 i 3. Są to ostatnie informacje, które znaleźć możemy w podjętych uchwałach Rady, na temat osiedli.
Nie ma uchwały likwidującej osiedla – wynik naszych ustaleń
Przeglądając wykaz uchwał nie znajdziemy jednak uchwały, która w tytule miałaby jakikolwiek związek z likwidacją osiedli czy w ogólności jednostek pomocniczych. Podstawa prawna o tworzeniu jednostek pomocniczych, zawarta w ustawie o samorządzie gminnym, nadal pozostaje aktualna. Czy to oznacza, że wszyscy przez ostatnie ponad 20 lat nie zauważyli, że osiedla istnieją nadal?
Osiedla nie istnieją – zdaniem urzędników
Języka postanowiliśmy zasięgnąć u Rzecznika Prasowego Urzędu Miejskiego w Złotoryi. Ze zdobytych od urzędników informacji wychodziło, że zaskoczyło ich to pytanie. Odpowiedź brzmiała mniej więcej tak, że:
„Osiedla nie istnieją – nie ma w Złotoryi takiego podziału administracyjnego (a funkcjonujące nazwy są określeniami zwyczajowymi), w związku z tym wybory się nie odbywają i granice nie są ustalone”
Urzędnicy twierdzą, że w Złotoryi nie istnieją jednostki pomocnicze. Z drugiej strony nie uzyskaliśmy informacji na mocy, którego aktu prawa powszechnie obowiązującego je zlikwidowano.
Urzędnicy nas nie przekonali – dociekamy dalej
W związku z tym do Urzędu Miejskiego w Złotoryi skierowany został wniosek o udostępnienie informacji publicznej o następującej treści:
Na podstawie art. 2 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2016 r. poz. 1764 z późn. zm.), zwracam się z prośbą o udostępnienie informacji w zakresie:1) Kiedy w Złotoryi zostały zlikwidowane 4 osiedla, które zostały utworzone uchwałą Rady Miasta i Gminy w Złotoryi z dnia 28 listopada 1990 r. w sprawie utworzenia jednostek pomocniczych na terenie miasta i wsi (XI/62/90) a uchwałą Rady Miejskiej w Złotoryi z dnia 16 marca 1995 r. w sprawie zmiany statutów Osiedli nr 1 i nr 3 w Złotoryi (X/66/95) zmieniono statuty części osiedli?2) Jaka była podstawa prawna likwidacji osiedli wymienionych w pkt 1 i z jakim dniem to nastąpiło?3) Jeżeli osiedla nie zostały zlikwidowane – kiedy zostaną przeprowadzone wybory do rad osiedli?4) Kiedy odbyły się ostatnie wybory do rad osiedli?5) Proszę o udostępnienie uchwał nr XI/62/90, XVII/124/91, XI/110/93, X/66/95
Czym są osiedla?
Podstawą prawną utworzenia jednostki pomocniczej na terenie gminy jest art. 5 ust. 1 i 2 ustawy o samorządzie gminnym. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy podejmując uchwałę. Jeżeli nie dzieje się to na wniosek mieszkańców, to należy wcześniej przeprowadzić z nimi konsultacje społeczne. Statut gminy określa zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostki pomocniczej.
Jednostkom Rada nadaje statut po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami (art. 35 u.s.g.). Organem uchwałodawczym w osiedlu jest rada osiedla. W przypadku Złotoryi liczba radnych osiedla wynosiłaby zawsze 15 osób. Organem wykonawczym jest zarząd osiedla, na czele którego stoi przewodniczący. Możliwe jest określenie w statucie, że radę osiedla zastępuje ogólne zebranie mieszkańców osiedla, które wybiera zarząd osiedla.
Czy osiedla mogą się sprawdzić w Złotoryi?
Osiedla mogą się stać się „kuźnią” przyszłych samorządowców. W samorządzie przepływ „świeżej krwi” jest raczej mały. Sprawdzeni radni osiedla wywoływaliby presję na radnych ze swoich okręgów a także zdobywaliby cenne doświadczenie samorządowe. Drobne sprawy typu ławki, śmietniki, porządek czy małe place zabawy, mogłyby być załatwiane przez sprawnie działające zarządy osiedli. W przypadku braku rad osiedli mielibyśmy do czynienia z kolei z elementem demokracji bezpośredniej, gdzie każdy mieszkaniec mógłby brać udział w głosowaniu nad uchwałami osiedli. Idealnie by to się wiązało z zasadą pomocniczości, jedną z naczelnych zasad konstytucyjnych i podstawą ustroju samorządu terytorialnego:
„zasada mówiąca o tym, że każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie zrealizowane przez szczebel niższy lub same jednostki działające w ramach społeczeństwa” (za Wikipedia)
Dlaczego warto wyjaśnić czy osiedla istnieją?
Sprawa pokazuje jak bardzo ważne jest aby samorządy były w stanie opublikować kompletną listę aktów prawa miejscowego, które obowiązują na ich terenie. Ostatnimi czasy, w ramach zainicjowanego projektu Przyjazne prawo miejscowe, zwróciliśmy się z zapytaniem do wszystkich gmin powiatu na temat tego czy takie wykazu posiadają. Gminy takiego zbioru nie posiadają. Są w stanie co najwyżej wskazać akty prawa miejscowego uchwalone po określonym roku (Wojcieszów – 2002 r., gm. Złotoryja – 2003 r., miasto Złotoryja – 2009 r.).
Jak widać, na załączonym obrazku, niekoniecznie jest to wystarczające. Być może jednak ten przykład zachęci samorządy do tego aby w jakiś sposób ten temat ogarnąć.