Jednym z podmiotowych praw człowieka jest „otrzymywanie i przekazywanie informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe”. Jest to rozwinięcie wolności wyrażania opinii i posiadania poglądów wyrażonej w art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Dostęp do informacji publicznej regulują w Polsce dwa akty normatywne. Najważniejszym jest Konstytucja, która w art. 61 stanowi o tym, że to prawo przysługuje Obywatelowi. Co ciekawe twórcy Konstytucji nie napisali „obywatelowi polskiemu”, jakiego to zwrotu użyli w niektórych przepisach, więc prawo to przysługuje obywatelowi dowolnego kraju. Hipoteza z art. 61 Konstytucji nie obejmowałaby bezpaństwowców, ale twórcy ustawy o dostępie do informacji publicznej krąg podmiotów uprawnionych rozszerzyli poprzez zastosowanie zwrotu „każdemu”.
Kogo możemy pytać? O informację możemy pytać władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne. Mogą to być zarówno urzędy, sądy, szkoły, uczelnie, spółki komunalne, samorządy gospodarcze i zawodowe jak i np. inne podmioty czy stowarzyszenia, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym.
Czy muszę tłumaczyć po co potrzebuję informacji? Od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego (art. 2 ust. 2). Obywatel nie ma, więc obowiązku odpowiadać urzędnikowi „po co Panu ta informacja?”. Wyjątkiem jest informacja przetworzona (np. informacja, której wytworzenie na życzenie wnioskującego wymagałoby skomplikowanych obliczeń i opracowań), w przypadku, której organ może zażądać od nas wykazania szczególnej istotności dla interesu publicznego (art. 3 ust. 1).
O co można pytać? Ustawa stanowi, że każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną (art. 1 ust. 1). Katalog jest otwarty, przykładowe pozycje zawiera art. 6 ustawy. Często zapytania dotyczą np.:
- umowy wraz z informacjami o podmiotach, z którymi są zawierane,
- dokumenty z audytów,
- imiona i nazwiska osób biorących udział w Zebraniu Wiejskim,
- treść orzeczeń sądowych,
- nagrody urzędników,
- wielkość poszczególnych wydatków,
- opracowane dokumenty i analizy (które nie mieszczą się w pojęciu słowa „dokument wewnętrzny”)
- ekspertyzy wykorzystane w procesie stanowienia prawa
- protokoły rady pedagogicznej
- informacje w sprawach związanych z działalnością organu
i wiele, wiele innych…
Jakich informacji odmawiają organy? Trudności są w uzyskaniu informacji związanych z kalendarzem spotkań osoby publicznej. Judykatura (orzecznictwo) wyraża pogląd, że nie jest to informacja publiczna.
W jakim terminie udostępnia się informację? Podmiot informację udostępnia bez zbędnej zwłoki, w terminie do 14 dni od dnia złożenia wniosku. Zgodnie z art. 57 k.p.a. przy obliczaniu tego terminu nie uwzględnia się dnia, w którym nastąpiło złożenie wniosku. W wyjątkowych sytuacjach w tym okresie informuje wnioskodawcę o problemach i podaje czas realizacji wniosku, który nie może przekroczyć 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku.
Co gdy organ nie udostępni informacji w terminie? Jeżeli organ nie udostępni informacji w terminie (a zdarza się, że w ogóle nie odpowie) przysługuje nam skarga na bezczynność do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Lekceważenie obowiązku udostępnienia informacji może prowadzić do odpowiedzialności karnej z art. 23 u.d.i.p.
Czy odpowiadający może skłamać? Nie, grożą za to sankcje karne. „Wprowadzenie żądającego informację w błąd, przez udzielenie niezgodnej z rzeczywistością odpowiedzi co do faktu posiadania informacji, jest przesłanką powodującą powstanie możliwości poniesienia odpowiedzialności w trybie art. 23 powołanej ustawy w zbiegu z innymi przepisami określonymi w kodeksie karnym.” (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 13 października 2005 r., sygn. akt IV SAB/Wr 41/05)
Co gdy organ odmówi udostępnienia informacji? W przypadku ograniczenia jawności informacji organ wydaje decyzję administracyjną, od której możemy się odwołać do organu wyższego rzędu. Takim organem dla samorządów jest Samorządowe Kolegium Odwoławcze.
Czy są jakieś koszty? Jeżeli sposób udostępnienia informacji wskazany we wniosku będzie generował dodatkowe koszty po stronie organu zobowiązanego w ciągu 14 dni od dnia złożenia wniosku informuje on wnioskodawcę. Udostępnienie informacji następuje po 14 dniach od otrzymania powiadomienia. W tym okresie wnioskodawca ma prawo zmienić wniosek lub go wycofać.
Jak napisać wniosek? Wniosek jest odformalizowany. Można go złożyć anonimowo, można złożyć ustnie, można złożyć emailowo, można na piśmie. Nie jest też konieczne podawanie podstawy prawnej, ale zawsze kierując pisma do administracji publicznej warto ją podać. Można również skorzystać z formularza na stronie obywatel.gov.pl.
Jeżeli mają Państwo pytania można je zadawać w komentarzach. Chętnie odpowiem.